De kogelvis

De familie van de kogelvissen (Tetraodontidae = viertandige) bestaat uit 25 onderfamilies met in totaal zo’n 200 soorten. Met een grootte van net twee centimeter is de dwergkogelvis (Carinotetraodon travancoricus) het kleinste lid van de familie. De reuzenkogelvis is – zoals de naam waarschijnlijk al verraadt – beduidend groter: deze kan een doorsnede van wel 1,20 meter hebben. Kogelvissen zijn vertegenwoordigers van de hoogontwikkelde beenvissen. In dit artikel lees je alles over de kogelvis.

Het uiterlijk van de kogelvissen

Deze vis dankt zijn naam aan de vorm van zijn lichaam. De moderne eerste associatie met dit woord – een cilindervormig projectiel – heeft echter niets met dit voorwerp te maken. De ronde kogelvorm was dermate uniek voor vissen dat de hele familie naar dit kenmerk is vernoemd. Kogelvissen zijn rond en gedrongen, waarbij de kop en de ogen erg uitgesproken zijn. Zijn bijtorgaan doet denken aan een snaveltje. De tanden zijn samengegroeid tot twee rijen boven en twee rijen onder. De naakte, leerachtige huid bevat schubben die tot korte stekels zijn gereduceerd.

Hij beweegt zich voort met zijn borstvinnen, de rug- en aarsvinnen werken maar weinig mee aan het zwemmen. Omdat kogelvissen zich met hun zijdelingse vinnen bijna als onderwaterhelikopters voortbewegen, zijn ze erg boeiende objecten van observatie: ze zijn vooral fascinerend doordat ze snel tussen vooruit en achteruit bewegen kunnen wisselen.

De bekendste soorten kogelvissen

Populair voor in aquaria zijn:

• De Zuid-Amerikaanse kogelvis (Colomeus asellus)
• De Tetraodon miurus
• de Tetraodon biocellatus (ook wel ‘F8’)
• De dwergkogelvis (Carinotetraodon travancoricus).

Hoewel Tetraodon-soorten in zoetwaterrivieren worden geboren, migreren ze zodra ze volwassen zijn naar brakwatergebieden en riffen die aan eilanden zijn verbonden. Vandaar zijn zoutminnende kogelvissen dan ook vaker als zoetwaterkogelvis of T. Biocellatus en T. Nigroverides in de handel te vinden is. De Tetraodon palembangensis is erg agressief en kan een grote baars moeiteloos aan flarden scheuren.  De Palembang kogelvis is ongeveer 6 cm groot en is een van de populairste soorten. In het wild zijn deze kogelvissen in zoet- en brakwater te vinden, maar in het aquarium moeten ze in brakwater worden gehouden. Dit komt omdat zoetwater vatbaarder is voor ziekten. Daarnaast is deze soort vriendelijk tegenover andere kogelvissen en is het een goede slakkenbestrijder.

De Isopod kogelvis, ook wel papegaaikogelvis genoemd, komt voornamelijk voor in zoetwater en is ideaal geschikt als gezelligheidsdier voor in aquariums. Met zijn acht centimeter blijft deze vis relatief klein. Hij mag niet met de Colomesus psittacus worden verward, want dit laatste dier leeft in brakwater en kan beduidend groter worden – tot wel 30 centimeter. Zijn herkomst van deze vis is het Amazonebekken van Zuid-Amerika.

De roodoogkogelvis (Tetraodon cochinchinensis) is een zeer fraaie zoetwatervis, maar stelt hogen eisen aan een aquarium. Daarin tegen is deze kogelvis zeer agressief naar soortgenoten en kan alleen in grote, goed gestructureerde aquariums gehouden worden. Deze vis vind je voornamelijk in Cambodja, Thailand en Vietnam.

Het gif van de kogelvis

De meeste soorten kogelvis zijn giftig en niet geschikt om op te eten. Het is daarmee een van de meest giftige zeebewoners. Zijn ingewanden bevatten het zenuwgif tetrodotoxine dat verlamt en in korte tijd tot de dood leidt, terwijl de prooi bij volle bewustzijn stikt. De vissen gebruiken het zenuwgif enkel om zich te verdedigen. De substantie komt echter niet van de kogelvis zelf, maar van de bacteriën die hij via de voeding tot zich neemt. In de lever en de geslachtsklieren wordt dit meer. De concentratie gif kan per dier sterk verschillen en is tijdens de paartijd het sterkst.

De natuurlijke thuisbasis van de kogelvis

Kogelvissen zijn voornamelijk te vinden in het tropisch zoutwater langs de kusten van Afrika, Midden- en Zuid-Amerika, Zuidoost-Azië en India. Hier leven de vissen in koraalriffen en zeegrasweiden. Slechts enkele van hen zijn ook te vinden in brak of zoetwater.

Het dieet van de kogelvis in de natuur

Kogelvissen zijn erg schuw en vermijden koste wat kost mensen. Mochten ze zicht toch bedreigt voelen dan kunnen ze heel hard bijten. Met hun krachtige tanden kunnen ze gemakkelijk harde schalen van krabben, mosselen en koraal doormidden breken. Kogelvissen voeden zich naast slakken ook met wormen en sponsdieren. Door met intervallen water te pompen, kunnen ze op een slimme manier hun prooi die in het zand verborgen zit blootleggen. Kogelvissen zijn erg langzaam, maar ze zijn wel heel wendbaar. Als er gevaar dreigt, dan blaast de kogelvis zich op en worden ze een stuk groter. Ze pompen met hun krachtige spieren water uit de mondholte waardoor de maag aan de buikzijde uitzet. Tegelijkertijd zetten de stekels, die normaal tegen het lichaam zitten, uit en vormen weerhaken waarmee ze andere dieren kunnen vangen. Zo kunnen ze een uitstekende beschermende positie innemen. Als kogelvissen buiten het water lucht in hun maagzakken pompen dan kun ze ontzettend snel stikken. Mensen moeten dit koste wat kost vermijden, dit levert namelijk veel stress op bij de vissen.

Kogelvissenvoer voor in het aquarium

Kogelvissen zijn voedselspecialisten, hierdoor vergt hun dieet enige inspanning. Slakken zijn het hoofdvoedsel van veel kogelvissoorten. Met behulp van hun krachtige kaken kraken ze niet alleen slakken maar ook krabachtige en mosselen. Degene die geen slakken durven te voeren of er gewoon een hekel aan hebben, moeten niet beginnen aan het houden van een kogelvis. De voortdurende groeiende tanden hebben juist hard voedsel nodig, hierdoor blijven de tanden op de juiste lengte. Als ze geen hard voedsel zouden hebben, dan groeit de mond dicht en zouden ze verhongeren. Maar nog belangrijker is dat het water voldoet aan de behoeften van de dieren. Klassiek vlokkenvoer accepteren kogelvissen maar zelden. In plaats daarvan eten ze liever bevroren voedsel of levend voedsel. Je kan het volgende gebruiken als voeding: mosselvlees, artemia (pekelkreeftjes), andere kleine schaaldieren, muggen- en insectenlarven. Sommige soorten eten zelfs vis. In geen enkel geval mag je een kogelvis samen met een baars houden, omdat de vis dan verlegen wordt en stopt met eten.

Het houden van kogelvissen in een aquarium

Afhankelijk van het soort moeten kogelvissen in zoutwater-, brakwater- of zoetwateraquaria worden gehouden. Een kogelvis is geen slakkenverdelger, al wordt daar wel mee geadverteerd. Als eigenaar zijnde van het aquarium zou je er eerder achter moeten komen waar deze slakken vandaan komen. Meestal is overvoeding de reden voor het slakkenprobleem. De ideale watertemperatuur voor het houden van kogelvissen ligt tussen 22 °C en 28 °C. De pH-waarde moet tussen de 6.0 – 7.5 liggen en waterhardheid moet tussen de 5 – 15 DH liggen. Voor kogelvissen die in zoetwateraquariums leven is een neutrale pH-waarde en een waterhardheid van 8 – 15 DH het meest gunstig. Als beginner kun je het beste de Palembang nemen. Ook de Zuid-Amerikaanse kogelvis en de dwergkogelvis zijn redelijk gemakkelijk te onderhouden. Houd de dieren in een speciale tank en zet een aparte slakkenkwekerij op of verzamel ze in het wild (bijvoorbeeld met behulp van slakkenvallen). Zorg dat er voldoende verstop mogelijkheden zijn, want daar zijn ze gek op. Een zandbodem is het meest geschikt, omdat kogelvissen zich daarin graag begraven. Aangezien kogelvissen niet gemakkelijk met andere vissen kunnen leven, worden ze door de echte liefhebbers ook apart gehouden.

Het houden van kogelvissen is niet weggelegd voor beginners. Voordat je begint met dit exotische leven moet je al ervaring hebben met het houden van aquariumvissen. Met een beetje oefening achter de rug is het houden van deze vissen een stukje gemakkelijker, kogelvissen zijn namelijk veel eisende vissen. Kogelvissen zijn gewend aan hun eigen leefomgeving, de watersamenstelling is cruciaal voor de vissen, is deze niet juist, dan heeft dit invloed op de groei van jouw vis. Stel, als een brakwatervis in zoetwater wordt gehouden, dan zal deze onmiddellijk verwelken. Er zijn ook kogelvissen die migreren tussen zee-, brak- en zoetwater, bijvoorbeeld Tetraodontidae fluviatilis en Tetraodontidae biocellatus. Bij het houden van deze vissen bevelen we fluctuerende zoutconcentraties aan, maar dat is niet absoluut noodzakelijk. Kogelvissen die in zuiver zoetwater leven, verwelken en worden vatbaar voor schimmels in de ogen. Als je vissen hebt die zoutschommelingen nodig hebben, moet je je er van bewust zijn dat het zuurstofgehalte in het zoetwater hoger is. Dit wordt veroorzaakt door een sterkere stroming aan het water oppervlakte of door een diffusor op het waterfilter.

Gezondheid en levensverwachting van kogelvissen

Kogelvissen zijn niet erg gevoelig, maar kunnen in verkeerde leefomstandigheden met apathie reageren. Hoe het aquarium eruit ziet, ingericht is en de vorm van het aquarium zijn zeer bepalend voor het houden van kogelvissen. De groene kogelvis, die met de jaren steeds agressiever wordt, heeft een aquarium nodig van minimaal 120 cm, voldoende schuilplaatsen en heeft veel bewegingsruimte nodig.  Het voeren van slakken is onmisbaar bij het houden van kogelvissen,  anders beginnen ze aan de vinnen van andere vissen om hun tanden bij te werken. Als je goed voor je kogelvissen zorgt kunnen deze behoorlijk oud worden. Ze kunnen wel 20 jaar worden! De dwergkogelvis leeft daarentegen gemiddeld maar 5 jaar. Om deze leeftijd te bereiken moeten de kwaliteit water en voeding echter optimaal zijn. Als de buik van de kogelvis langzaam bruin begint te worden, geeft dit aan dat het dier ziek is. De Palembang kogelvis heeft net zoals veel van zijn soortgenoten een intensive stofwisseling. Als het water niet grondig genoeg wordt gefilterd, lijdt de kwaliteit eronder en zouden de dieren ziek worden.

Kogelvissen kopen

Kogelvissen kun je in veel verschillende winkels kopen en ook online. In de meeste shops worden de volgende soorten verkocht: Gattungen Carinotetraodon, Tetraodon en Colomesus. Die kogelvissen zijn redelijk gemakkelijk te houden als huisdier. In het aquarium voelen de dieren zich prettig en wennen ze snel aan het dagelijkse voedingspatroon. Wanneer ze met meerdere in een aquarium worden gehouden, is hun gedrag echter zeer verschillend. Voor sommige soorten heeft brakwater een gunstig effect op de levensverwachting. Sommige soorten en ondersoorten zijn gespecialiseerd in het zoetwaterleven, maar de meeste kogelvissen die te koop zijn, zijn kogelvissen die in brakwater leven. De kogelvissen groeien op in zoetwater, maar later migreren ze naar de brakwatergebieden. In brakwater of in zeewater ontwikkelen ze hun geslachtsrijpheid. Voor het succesvol houden van meerdere kogelvissen, ook in gezelschap van andere dieren, moet het aquarium goed worden beplant en optimaal ontworpen zijn. Medebewoners in het aquarium moeten vreedzaam zijn, maar ze moeten ook in staat zijn om zichzelf te verdedigen. Grotere kogelvissen kunnen goed samenleven met bijvoorbeeld een Corydoras haraldschultzi, de westelijke regenboogvis en de gevlekte Metynnis. Kleinere kogelvissen kunnen goed overweg met Poeciliidae en de danionins.

Alle producten met betrekking tot aquaristiek, zoals visvoer, aquaria of aquariumplanten, zijn te vinden in de zooplus online shop.